Erik Prikt… paradoxen: ‘Verwarring is iets waar we slecht mee kunnen omgaan’.
Wat hebben vrijheid, tolerantie en ons onderbewuste met elkaar te maken? Veel, ook in Ermelo, waar diverse hoofdpijndossiers gaan over de vrijheid van ondernemen en de tolerantie voor het ontbreken van een vergunning. Dat veroorzaakt verwarring in ons onderbewuste. En verwarring is iets waar we slecht mee kunnen omgaan: het liefst lopen we met een boog om ingewikkelde onderwerpen heen of ontkennen we glashard de realiteit. Zie de klimaatverandering, zie de Groningse aardbevingsschade. Weten dat er iets aan de hand is en niet weten wat je er aan kan doen, leidt tot een innerlijk conflict dat kan escaleren tot een gewelddadig confrontatie.
Dat is overigens niets nieuws. Plato merkte tweeduizend jaar geleden al op dat de vrije mens zijn vrijheid ook kan gebruiken om die vrijheid te verwerpen en een tiran binnen te halen. Wetenschapsfilosoof Karl Popper noemde dat de paradox van de vrijheid. Nauw daarmee verbonden is de paradox van de tolerantie: als we ongelimiteerd tolerant zijn, zelfs voor mensen die zelf intolerant zijn, zal de tolerante mens te gronde gaan, en met hem de verdraagzame samenleving. Die samenleving moet je dus verdedigen tegen de aanvallen van de intolerante medemens. Maar hoe? Als je hem de mond snoert, zondig je tegen je eigen principes van tolerantie en vrije meningsuiting, maar de dialoog aangaan stuit op die muur van onverdraagzaamheid.
In de Tweede Kamer proberen ze het met gedragsregels: uitspraken die ‘door een morele ondergrens zakken’ worden niet getolereerd. Maar is dat genoeg in deze gepolariseerde tijden, waarin radicale geesten hun volgers er bewust toe aanzetten om onze democratische samenleving te ontwrichten? Denk aan Trump, denk aan Baudet, die kennen geen morele ondergrens.
Als je je bedreigd voelt door onverdraagzame lieden, gaat je oeroude, aangeboren verdedigings-mechanisme werken. Dan wint de angst om je vrijheid en je rechten te verliezen het van je tolerantie, dan is de vrede verloren en de paradox geboren. Kan je dan zodanig van perspectief wisselen dat tegenspraak samenspraak wordt? Dat er ruimte is voor meningsverschillen?
Misschien is dat wel een onhaalbaar ideaal. Misschien moeten we wel toegeven dat een paradox soms iets heel anders is dan een schijnbare tegenstelling, die in de kern wel een waarheid bevat (zoals het woordenboek zegt), maar een keihard, onoverbrugbaar verschil van inzicht over hoe je de maatschappij wil inrichten. Dus anders dan Trumps ‘democratie’, anders dan Poetins ‘wereldorde’, anders ook dan onze eigen overheid die de eigen regels regelmatig aan de laars lapt. Als je daartegen in opstand komt, zondig je niet tegen je principes, dan probeer je ze juist te verdedigen.
De beginvraag over vrijheid, tolerantie en het onderbewuste gaat dus over het onderkennen van de samenhang tussen die drie én over de noodzaak om je verwarring om te zetten in dieper inzicht: van paradox naar perspectief, van verlammende verwarring naar positieve actie. Niet alleen in de politiek, juist ook in het dagelijks leven.
Erik Slagt
Ermeloër Erik Slagt coacht mensen die ‘een beetje vastlopen’ in hun persoonlijke ontwikkeling. Motto: er is altijd meer ruimte dan je denkt.
Zie ook: www.espacio-coaching.nl
